Perşembe, Aralık 18, 2008

Kıl Yılmaz'la esrar kaçakçılığı

Önce kahramanları tanıtayım.

Kıl Yılmaz: Adapazarlı. Ünlü yönetmen Yavuz Özkan’ın ağabeyi. Ta 1950’lerin Ankarasından, ilk gençlik yıllarımdan tanırım. Hani ‘şeytan tüyü var’ deriz ya... Bırakın tüyünü, bu şeytanın ta kendisi. Onu yakından tanımasanız, Othello’nun Iago’sunun canlanıp karşınıza dikildiğini ve gözlerinizin içine bakarak sinsi sinsi gülümsediğini sanırsınız. Bütün sempatisine karşın, o yıllara özgü uzun favorileri, Hüseyin Baradan’ınkine benzeyen ince ve uçları hafif kıvrık bıyığının altındaki sürekli tebessüm eden dudakları, felfecir okuyan siyah gözbebekleri ile, ağzını açıp iki laf etmesine gerek kalmadan kendinizi pasif bir koruma altına almanız gerektiği duygusunu yükler size.

Hukuk Fakültesi’ni bitirmiş, Anafartalar Caddesi’ndeki bir avukatın yanında staj yapıyor, ama hemen hemen bütün zamanı bizlerle.. Aramızdaki adı Kıl Yılmaz... Çünkü gerçekten kıl... Lafını sözünü esirgemez, olmadık zamanda, olmadık kişiye olmadık lafı etmekten çekinmez, ortalığı karıştırır, sonra da tereyağdan kıl çeker gibi, yarattığı sorunun dışına alıverir kendini. Size de pirincin taşını ayıklamak düşer. Halen Ankara’da Gazi Üniversitesi’nde öğretim üyesi.

Mösyö: Asıl adı Necmettin Karaerkek. Onu da aynı yıllarda, hatta ne yılı, aynı aylarda tanıdım. Tokat eşrafından, Çerkez asıllı Şahin Bey’in dört oğlundan (Bedrettin, Necmettin, Saadettin, Hayrettin) biri. Uzunca ve zayıf bedeni, esmer teni, çıkık elmacık kemikleri ve yüzünün sert hatlarıyla tam bir Çerkez genci. Sevecen ve duygulu olmasına karşın, bu yanını, nedense erdem değil de zaafmış gibi belli etmemeye özen gösterir; dinlemeyi genellikle konuşmaya tercih eder, ama konuştuğunda da bile bile çam devirmekten çekinmez. O da hukuk mezunu ve avukat. Aramıza katılmadan önce bir süre Paris’te yaşadığı için aramızdaki adı Mösyö... Ankara Oran’daki evinde emekliliğini yaşıyor ve resim yapıyor.

Ayşe Kudat: Ne yazık ki onun için takma ad kullanamıyorum. Onu 70’li yılların başında Timuçin Yekta ve Özkan Taner’le birlikte kurduğumuz OPA adlı danışmanlık ve proje firmasındayken tanıdım. Harward’ın sosyal ilişkiler bölümünde doktorasını tamamlamış Türkiye’ye dönmüştü. Uluslararası alanda ünlenmek üzere emin adımlarla ilyerleyen genç bir bilim kadınıydı ve göçmen işgücü konusunda bir araştırma enstitüsü kurmak üzere Berlin Üniversitesi’ne gidiyordu. Anlatacağım öyküde rolü olmamakla birlikte ondan söz etmemeyi bir eksiklik olarak görüyorum ve kendimden söz etmeye gerek duymaksızın öyküye geçiyorum. Birkaç yıl önceki son görüşmemizde hâlâ ABD’de kendi şirketini yönetiyordu.

Berlin’den gelen davet

1975 yılında kendi başıma açtığım bin iş sonucu oldubittiyle karşılaşmış, İstanbul’un tanınan matbaalarından Karaca Ofset’i satın alarak, Küçükesat’ta, Akay yokuşunun bittiği noktayla Dörtyol arasında Danimarka Büyükelçilisi’nin eski konutu olan üç katlı binada Maya Matbaası’nı kurmuştum. (Bu serüveni bir başka yazımda anlatmak istiyorum.) O dönemde Yılmaz Özkan, Ayşe Kudat’ın Berlin Üniversitesi’nde kurduğu Araştırma Enstitüsü’nde çalışıyor, aynı zamanda da doktorasına hazırlanıyordu. Bir gün ikisinin evlenmeye karar verdiklerini öğrendik. Zaten birlikte yaşıyorlardı. Sonbahara doğru Yılmaz’ın doktorası bitince de Ankara’ya dönecekler ve resmen evleneceklerdi. Nitekim dönüşlerinden bir süre sonra Maya'nın ve diğer şirketimiz OPA'nın bulunduğu şirin binada elbirliğiyle gerçekleştirdiğimiz şık bir düğünle evlendiler.

Bu arada Yılmaz, Necmettin’le beni ısrarla Berlin’e davet ediyor, hem bir süre birlikte olmayı, hem de taşınmasına yardımcı olmamızı istiyordu. Aslında benim de böyle bir seyahate, işim gereği ihtiyacım vardı. Yeni kurulan matbaanın, Türkiye’de bulunmayan, bulunsa da çok pahalı olan birtakım gereksinimlerini Almanya’dan çok hesaplı şekilde sağlayabileceğimi düşünüyordum. Sonuçta Yılmaz’ın Balkanair firmasından aldığı ucuz biletlerle Berlin’e uçtuk. İlk sürprizi uçakta yaşadım. Almanların 'Şnaps' diye bir içkisi olduğunu biliyordum. Ne içeceğimizi soran resmi üniformalı irikıyım kabin görevlesinin önerdiği içecekler arasında da Şnaps adını duyunca, ne güzel daha Almanya’ya ayak basmadan rakılarından tadacağım diye düşünerek keyiflendim. Biraz sonra önüme konulan bardaktakinin meyveli gazoz olduğunu anlayınca dehşetli bozuldum. Meğer Mösyö bilir de söylemezmiş. Kabin görevlisinin bana önerdiği Şnaps değil, garip ve kaba bir telaffuzla söylediği Schweppes’miş.

Kurfürstendamm Strase’deki Türk...

Berlin gezisi pek eğlenceli başladı. Tabii ilk akşam Ayşe’yle Yılmaz’ın evinde bol şaraplı, bol biftekli ve bol patatesli bir akşam yemeği yeyip doya doya hasret giderdik. Sonrasında birkaç gün Berlin turlarıyla geçti. Aklıma estikçe yalnız başıma Berlin’i dolaşırken, beni tanımayan ama yüzümden, belki de o zamanki bıyıklarımdan Türk olduğumu anlayan, benim de, fötr şapkasındaki renkli kuş tüyleriyle köy meydanında dolaşır gibi yürümesinden tanıdığım pek çok Türkle selamlaştım, kısaca Kudam denilen Kurfürstendamm Strase’de... Temizliğine, yemyeşil geniş parklarına korna sesi duyulmayan ama su gibi akan trafiğine hayran kaldım Berlin’in.

Doğrusu Yılmaz’la Ayşe’nin misafirperverliğine diyecek yoktu. Yılmaz benim matbaa malzemelerini en elverişli koşullarla satın alabilmem için elinden geleni yapıyor ve Citroen’i ile beni götürmediği yer kalmıyordu. Mösyö ise kafasına göre takılıp Berlin’i geziyor, özellikle geceleri bizi ekiyordu. Hatta bir gece haber vermeden sabaha kadar gelmediği için bayağı endişelenmiş, sabahın köründe bitkin bir halde eve dönüp kanapede sızınca geceyi nasıl geçirdiğini anlamakta zorlanmamıştık. Bu arada Berlin’de yaşamakta olan ünlü yazar Füruzan da bizi yalnız bırakmıyordu.

Birkaç gün süren turistlikten sonra Ayşe’nin, Yaşar ve Feride adındaki iki arkadaşının yardımıyla evin eşyalarını toplamaya koyulduk. Demiryolları işletmesinden, Ankara’ya kadar gidecek bir vagon kiralanmış, bütün sorun eşyaların vagona kadar taşınabilmesine kalmıştı. Yılmaz her zamanki kıllığını yapmaktan geri kalmamış, boynunun tutulduğunu ileri sürerek taşınma işlerinden sıyrılıvermişti. Bütün gün üzerine bir battaniye çekip, ahlayıp oflayarak kanapede yatıyor, etrafa talimatlar yağdırıyor, üstelik bir de taşınmanın gecikmesinden yakınıp duruyordu.

Sonuçta, Yılmaz dışındakilerin işbirliği ile eşyaları vagona yüklemeyi başarmıştık. Bu arada benim çok ucuza satın aldığım kullanılmış ama hâlâ pırıl pırıl olan ofset kamera da vagona yerleşmişti. Çok mutluydum, artık matbaadaki film işleri, daha hızlı ve daha kaliteli şekilde çözümlenecekti. Vagon’un kapısını kilitleyip mühürlettikten sonra Berlin’deki işimiz bitmişti. Hamile olduğu için Ayşe’yi uçakla gönderdik, biz ise Yılmaz’ın ‘Citroen GS’ arabasıyla karadan gidecektik. O geceyi Berlin’de bir motelde geçirdikten sonra sabah erkenden yola çıktık. Tabii Yılmaz’ın hastalığından eser kalmamıştı. Öylesine iyileşmişti ki, bütün uyarılarımıza ve ısrarımıza rağmen direksiyonu ne bana ne de Mösyö’ye bırakmıştı.

Nerelerdesin İvo Bauçiç?..

Yolculuk çok keyifli geçiyordu. Özellikle Avusturya’dan geçerken o güne kadar sadece duvar takvimlerinde ve turizm afişlerinde gördüğümüz Alp Dağları ve eteklerindeki küçük kasabaların efsanevi görüntüleri nefesimizi kesiyordu. Geceyi Graz’da, nefis ‘şnitsel’li, bol patatesli ve biralı bir yemekten sonra otoyol kenarındaki bir motelde geçirdik.

Sabah salam, sosis ve jambonlu yumurtalarla mükellef bir kahvaltı yaptık ve birkaç saat sonra yaşayacağımız garip olaylardan habersiz yola koyulduk. Yugoslav sınır kapısını geçince pasaport ve gümrük kontrolü için durdurulduk. Mavi üniforması içinde sevimli, sarı saçlı, mavi gözlü, tombalak bir gümrük görevlisi pasaportlarımızdan Türk olduğumuzu anlayınca, resmi kimliğini bir yana bırakıp bizimle samimiyet kurmak istedi. Hatta şaka yapmaya bile yeltendi ama ne haddine... Dedim ya, aramızda bir kıl var... Berlin Üniversitesi’nden doktor payesini almak üzere olan bir Türk nasıl olur da Yugoslav bir gümrük görevlisine senli benli davranabilir? Yugoslav delikanlı tıklım tıklım dolu arabanın içine gözucuyla bakarak, özentili Türkçesiyle yarı şaka yarı ciddi,

Kaçak var mı komşi?” diye sordu. İşte olan ondan sonra oldu. Kıl Yılmaz bu şakaya iyice kıl olmuştu. Yugoslav’ın gözlerinin içine bakarak,

Esrar var...” dedi. Yugoslav bunun şaka olduğunu anlamış, gülümsemişti. Onun aşağıdan alması üzerine Yılmaz kıllığının yetersiz kaldığını düşünerek daha ileri gitti ve tekrarladı:

Esrar var esrar, anlamadın mı?..” dedi. Bu defa Yugoslav görevli kendisiyle dalga geçildiğini anlamıştı. Tavrını birden değiştirdi ve el işaretleriyle, arabadan inip bagajı açmamızı istedi. Ben işin tatsızlaşacağını anlamıştım, arabadan inip bagaja yöneldim. Yılmaz da anında inip bana engel olmaya kalkıştı. Bir yandan da görevliye, elleriyle işaret ederek,

Kendin aç bakalım kolaysa” diye meydan okuyordu. İş ciddileşiyordu, Mösyö de arabadan indi. Bir anda ilgi odağı haline gelivermiştik. Çevremiz meraklılarca kuşatılmaya başladı. Bu arada Yugoslav görevli düdüğüne asılmış, biraz ilerdeki karakoldan yardım istemişti. Bir anda önümüzde izbandut gibi iki görevli daha zuhur etti. Arabanın kapıları ve bagajı açılmış, her şey hoyratça aşağı indirilip, didik didik aranıyordu. Bir yandan ben, bir yandan Mösyö araya girip Yugoslav görevlilere, arkadaşımızın şaka yaptığını, aslında arabada değil esrar, kaçak hiçbir şey bulunmadığını dilimiz döndüğünce anlatmaya çalışıyor ama ciddiye alınmıyorduk.

Gümrük görevlileri işi iyice azıtmış, arabanın döşemelerini sökmeye girişmişlerdi. Mösyö’nün ve benim ricalarımız üzerine döşemeleri sökmekten vazgeçtiler. Bu kez Yılmaz indirdikleri eşyaları arabaya yeniden yerleştirmelerini istiyor, görevlilerse kesinlikle reddediyordu. Yılmaz öfkeden çıldırmış, kıllığı aklının önüne geçivermişti. Ne edip edip fotoğraf makinasını bulmuş, bir yandan yere indirilmiş eşyaların fotoğraflarını çekiyor, bir yandan da tehditler savuruyordu. İrikıyım görevlilerden biri atılıp Yılmaz’ın elindeki fotoğraf makinasını aldı, içindeki filmi çıkarmaya kalkıştı. Yılmaz’ın engellemeye kalkışması üzerine aralarında ciddi bir itiş kakış başladı.

Bu arada düdük yeniden çalmış ve karakoldan bu kez polis olduğu anlaşılan bir üniformalı daha yanımıza gelmişti. Yeni gelen polis görünümlü Yugoslav, görevlilerin elindeki pasaportlarımızı ve arabanın evrakını alıp, bir eli belindeki tabancada bizi karakola götürmek istiyordu. Bu kez Yılmaz yeni bir saldırıya daha geçti ve polis memruna Almanca, Bakan İvo Bauçiç’e telefon etmek istediğini söyledi. Yanlış anımsamıyorsam, Yılmaz’ın daha önce yakın dostu olarak bahsettiği Ağız ve Diş Sağlığı uzmanı İvo Bauçiç, aynı zamanda Yugoslav Hükümeti’nde bakandı. Almanca bilmediğimiz için Mösyö de ben de adamın söylediklerini anlamıyor ama, Yılmaz’ın isteğini şiddetle reddettiğini görüyorduk. Tam aksi olmuş, adam, Bakan Bauçiç’i arayacağı yerde polisin bir üst merciini aramaya girişmişti. Tavırlarından ve konuşmasının tonundan bu kolayca anlaşılıyordu. Gözaltına alınmamız işten bile değildi. Fakat, sanıyorum konuştuğu kimse Yugoslav’ı sakinleştirmişti. Konuşması bittikten sonra bu kez Yılmaz’ı değil bizi muhatap alarak arabada gümrüğü ilgilendiren ya da yasak olan bir şeylerin bulunup bulunmadığını sordu. Karşılıklı olarak dillerimizi bilmiyorduk ama nasıl anlaşabildik hatırlayamıyorum.

Biraz sonra ortalık yatışmıştı ve ellerimizle pasaportlarla kös kös arabaya doğru yürüyorduk. Biriken meraklıların bakışları arasında yerdeki eşyaları bir güzel toparlayıp arabaya yerleştirmeye başladık. Yılmaz’ın söylenmeleri bir türlü bitmiyordu. Görevlilerin yaka numaralarını aldığını, Türkiye’ye dönünce Bauçiç’i arayıp bunların hayatını kaydıracağını söylüyordu. Üçümüz de öfkeden ve sinirden konuşacak durumda değildik. Edirne’ye kadar durmaksızın yol aldık. O geceyi Edirne’deki eski kervansaray otelde geçirdik. Birkaç yudum rakı içince bütün öfkemiz geçmiş, hatta yaşadıklarımızı hatırladıkça kahkahadan kırılır olmuştuk. Yılmaz daha sonra İvo Bauçiç’i arayıp Yugoslav gümrükçülerin hayatını kaydırdı mı bilmiyorum ama kıllığını sürdürdüğüne bahse girerim.

Pazartesi, Ocak 21, 2008

Buruşuk diploma

Kolay atlatılan şok...

Akşamdan kalanların midelerindeki kazıntıyı azdıran yoğun sirke, sarmısak ve keskin işkembe kokusunun dalga dalga dolaştığı Rumeli İşkembecisi’nin duvarındaki radyodan gelen ve sabah haberlerinin başlayacağını duyuran bip sesleri, çatal bıçak ve kaşık seslerini bastırmakla kalmıyor, beynimde bilmem kaç şiddetinde bir bomba gibi patlıyor. Ve anında müthiş bir anafora düşüyorum... O birkaç saniyelik anafor, sadece beni değil, işkembe salonunu, bulunduğu binayı, Mithat Paşa Caddesi’ni, Kızılay’ı, Ankara’yı, Türkiye’yi, bildiğim ve bilmediğim her şeyi bir anda kıvrımlarının içine alıyor. Sendeliyorum, sırtımdan buz gibi terler iniyor. Masadakilerin “ne oldu?”, “neyin var?”, “bembeyaz kesildi!..”, “fenalık geçiriyor!..”, “nabzına bak nabzına!..” sesleri çınlıyor kulaklarımda.

Saat sabahın 7.30’u... TRT Haber Merkezi’nin, Mithatpaşa Caddesi’ndeki binasının altındaki İşkembecideyiz... TRT’nin sabah haber bültenleri, her gün nöbetçi bir ekip tarafından hazırlanıyor ve ekip daha sonra günlük çalışmaya devam ediyor. Ben de o sabahki ekiple birlikteyim ve bültenin yayın sorumlusuyum.

Şok kısa sürüyor ve kendime geliyorum, bilincim ve algım açılıyor. Elimin yüzümde olduğunu fark ediyorum. Dikkatle tıraşımı yokluyorum ve her şeyin yerinde olduğunu fark ediyorum. Yardıma koşan garsonlar limon kolonyası ve ıslak peçete getiriyorlar. Masadaki panik kısa sürede sona eriyor. Kendime geliyorum ama filmi koparacak kadar içkili olmamı ve böyle bir durumda TRT haber bülteninin sorumluluğunu üstlenmemi anlamam mümkün değil.

Hâlâ sırtımdan süzülen buz gibi tere aldırmadan gözlerim duvardaki radyoya çakılmış pür dikkat haberleri dinliyorum. Masada kimsenin sesi çıkmıyor; onlar da, paniğimin nedenini bilmedikleri halde benimle aynı dikkatle haberleri dinliyorlar. Spiker, virgülünü kaçırmadan dinlediğim ve herhangi bir yanlışla karşılaşmadığım haberlerin bittiğini bildirince derin nefes alıyorum ve önümdeki soğumaya yüz tutmuş tuzlamayı kaşıklamaya başlıyorum.

Bir gün önce...

Günlerden Pazar... Dikimevi’nde sekiz katlı bir apartmanın sekizinci katındayız. Balkonda mangal, bardaklarda buzlu rakılar, içerde zengin mi zengin bir masa... Hava henüz kararmamış ama, damarlarımızda dolaşan rakı uzun sürecek bir gecenin işaretlerini vermeye başlamış bile... Aklım hep ertesi günün pazartesi olmasında. Üstelik bir de sabah nöbeti var. Beşte kalkıp banyo yapıp, traş olup, adam gibi giyinip saat altıda iş yerinde olmam gerekiyor... Özellikle de tıraş olmak gözümde büyüdükçe büyüyor ve bu duygu biraz keyfimi kaçırıp beni durgunlaştırıyor, ama rakının dozu arttıkça doğal performansıma ulaşıyorum.

Aile dostumuz Doktor Naci Özokur’un, o günün deyimiyle, dahiliye mütehassısı olmasını kutluyoruz. Şimdiki durumu nedir bilmiyorum ama, altmışların en önemli sağlık kurumlarından olan Ankara Hastanesi, özellikle uzman hekim yetiştirmekle ünlü. Karım da aynı hastanede hemşire olarak çalışıyor. Naci’nin ihtisası çok zorlu geçiyor. Hem çalışma saatleri ve koşulları ağır, hem de hoca durumundaki ünlü profesörlerin ihtisas yapanlara karşı ölçüsüz, acımasız, saygısız, zaman zaman hakaret ve küfür içeren despot davranışları katlanılabilir gibi değil. Naci birkaç kez ihtisası yarım bırakmak istiyor, bizim ve çevresinin zorlamalarıyla vazgeçiyor.

“Vallahi dayanamıyorum, bir gün onuruma yediremeyip birinin kafasına bir şey geçirmekten korkuyorum. Bugün ameliyathanede Profesör .... dizime tekme attı, düşünebiliyor musun?” diyor.

Zaman içinde Naci’nin yakınmalarına alışıyor ve işi gırgıra almaya başlıyoruz. Her rakı sofrasında kafalar biraz dumanlanınca,

“Var mısın ulan Şahin, şu ihtisas bitsin, öyle bi içelim, öyle bi içelim ki, anasını satayım, canına yandığımın diplomasını yere atıp üstünde yuvarlanalım” diyor. Sonra da elini kulağına atıp hafız babasından geçme yeteneği ve yanık sesiyle, ya bir şarkı, ya da bir uzun hava tutturuyor... Makber ise hiç eksik olmuyor repertuarından...


Diploma dediğin ne ki?..

Evlerimiz karşı karşıya olduğu için özellikle hafta sonlarında sık sık birlikte oluyoruz. Nuran Yenge'nin enfes yemekleri, Tuna ile Tules’in şirinlikleri... Tümay, (hani şu ünlü Tümay Özokur Kast Ajansı’nın kurucusu ve sahibi) o yıllarda henüz doğmamış... Doğrusu keyfimize diyecek yok. O gece de öylesine keyifli bir havada devam ediyor. Sanki Tuna ile Tules büyük de biz onlar yerine çocuğuz... Rakı bardakları boşaldıkça gece ilginç bir törenin hazırlığına dönüşüyor. Hepimizin gözü vitrinli dolabın üzerinde kurbanlık koyun gibi bekleyen rulo halindeki kırmızı kurdeleli diplomada. Saat on ikiye doğru ortadaki masa yana çekiliyor ve diplomaya yer açılıyor. Nuran Yenge’nin tüm karşı koymalarına rağmen, Naci diplomayı bir güzel açıyor ve kıvrıklığını gidererek halının üzerine yatırıyor. Biraz sonra da Naci’yle birlikte üzerinde yuvarlanmaya başlıyoruz. Tabii çocuklar da bizi taklitten geri kalmıyorlar. Altımızda kırış kırış olan diplomayı son bir gayretle Nuran yenge kurtarıyor elimizden...

Gece nasıl bitiyor, eve ne zaman ve nasıl dönüyoruz, geceyarısı o kafayla nasıl tıraş oluyorum ve sabah beş buçukta TRT’nin Taunus otomobili kapıya dayandığında nasıl giyinip kuşanmış şekilde içine kuruluyorum ve o sabahki bülteni nasıl hazırlıyoruz ve ben yayımlanabilir imzasını nasıl ve hangi cesaretle atıyorum?.. Bunların hepsi kopan filmin karelerinde kaybolup gidiyor. Ta ki, o sabah Rumeli İşkembecisi’ndeki radyonun bip bipleri çalıncaya kadar... O gün sabah nöbetinde benimle birlikte olan arkadaşlarımı sıkıyönetim savcısı gibi sorguluyorum. TRT’ye ne durumda geldiğimi, bülteni hazırlarken neler söylediğimi, nasıl davrandığımı, içkili görünüp görünmediğimi ve daha neleri neleri... İlginçtir, sadece biraz rakı kokmanın ötesinde en küçük bir açık vermediğimi öğreniyorum. Günlerce belleğimi zorluyorum ve diploma üzerinde yuvarlanma ile bip bip sesleri arasındaki yaşam dilimimden en küçük bir ize ulaşamıyorum.

Aradan yıllar yıllar geçiyor. Naci ailesiyle birlikte Bursa’ya, daha sonra da Gemlik’e yerleşiyor ve Sümerbank’ın Sun’i İpek Fabrikası’nın hekimi oluyor. Seksenli yıllarda bir gün Kumla’da tatil yaparken fabrikada ziyaretine gidiyorum. Duvardaki çerçevelenmiş ihtisas diplomasını gösteriyor. Sonradan epeyce ütülenmiş bir kartona özenle yapıştırılmış, kartonla cam arasına sıkıştırılmış, ama hâlâ kırış kırış... “Hey gidi günler hey!..” deyip gülüşüyoruz ama bir yumruğun boğazımı tıkamasını önleyemiyorum.

Perşembe, Ocak 10, 2008

Ahu, Burçin ve Orya...

Ahu Serap Tursun ve Burçin Alpacar... Onları iki yıl kadar önce tanıdım. Haluk Mesci örgütlemişti yemeği. Ortak Defter’e yazanlar, Korukent’teki şirin bir restoranda bir araya gelmiştik. Yemeğe katılmak için ta Bursa’dan kalkıp gelmişlerdi ve hemen yanımda oturuyorlardı. Yemek boyunca uzun uzun sohbet etmiştik. Konuşurken, içlerine sığmayan heyecanları yüzlerine ve seslerine yansıyor, onları daha da güzelleştiriyordu. Belli ki frekansımız tutmuştu.

Birçok kez birlikte olduk, ziyaretime geldiler, sohbet ettik, danıştılar, bildiklerim çerçevesinde yardımcı olmaya çalıştım, Bursa’ya davet ettiler, sevgili dostum Selim Tuncer’le birlikte gittik, dostluğumuzu geliştirdik ve birbirimizi daha çok sevmeye başladık. İkisi de enerji doluydu. Altlarındaki sevimli otomobille yılmadan yorulmadan Türkiye’yi arşınlıyor, işten işe koşuyor, yetmediğinde yeni işler yaratıyorlardı. Bir araya geldiğimizde ise sadece ve sadece başarılarını konuşuyorduk; çünkü başarısız oldukları herhangi bir konuyla karşılaşmadım.

Birkaç ay önceydi. Orya’dan söz ettiler. Çok zor olduğunu söyledim. Ama kararlıydılar. Sıfır sayı denilen o ilk sayıyı birlikte masaya yatırdık. Umduğumdan iyiydi. Bildiğim ve dilimin döndüğü kadar görüş aktardım, tartıştık. Ve benden ikinci sayı için bir yazı istediler. Sevinerek yazıp yolladım.

Orya’nın ikinci sayısı, o nefis zarfın içinde önüme geldiğinde gerçekten heyecanlandım. Çünkü ona verilen emeği, katılan heyecanı ve yüreği, insanı özendiren başarma inancını çok iyi tanıyordum. Gerçekten de düşündüğüm ve beklediğim gibiydi zarfın içinden çıkan. Yüzlerce benzer yayın arasında kendine özel bir yer yaratacak kadar farklı, sevimli ve zengin bir dergiydi. Mutlu oldum, kıvandım, aynı zamanda da kendimi mahcup hissettim. Benim onlar için yaptığım hiçbir şeydi, ama büyük bir incelik göstererek adımı Katkıda Bulunanlar listesinin başına koymuşlardı.
Onları yürekten kutlamak ve teşekkür etmekten başka bir şey yapamıyorum. Ahu, Burçin ve sizinle birlikte olanlar, hepinizi yürekten kutluyorum ve yeni başarılara koşmanızı diliyorum.
(Orya’nın 2. Sayısında çıkan yazımı buraya aktarıyorum)

Tuzluğu uzatır mısınız?

Kasım ayının ikinci yarısıydı, gazetelerde, “Barışa Söz Verdik” adı altında kadınların başlattığı bir kampanya yayımlandı. Kampanya süresince ünlü ünsüz pek çok kadın, barış konusunda birbirinden ilginç mesajlar verdi. Bunlardan birisi dikkatimi çekti. Şöyleydi: “Anlamak için dinlemek gerek. Mitralyöz ve bomba sesleri arasında birbirimizi duyamayız.” Değişik bir alanda kullanılmıştı ama, öteden beri savunduğum bir görüşle neredeyse tamı tamına örtüşüyordu. Not aldım ve kendi görüşüme uyarlayarak altına şöyle yazdım: “Anlatmak için dinletmek gerek. Aşağılama, saldırı, küfür ve alay sesleri arasında birbirimizi duyamayız, duysak bile anlayamayız, anlasak bile kabul edemeyiz...

Dokuz yıl gazetecilik ve peşinden de otuz yedi yıl reklamcılık yaptıktan sonra, iletişimin kuramcısı olamıyorsunuz ama, iletişim adına yaratılan iletişimsizliği, gözlerinizin önünde yaşanan ve sürüp giden kördöğüşünü şaşkınlıkla izlemeniz alabildiğine kolaylaşıyor. Şaşar kalırım, iletişim disiplininin en temel kurallarını bile dikkate almadığı için, söyledikleri hedefine ulaşamadan tuzla buz olanların çabalamalarına... Bir de kum torbasına yumruk sallayan boksör benzerleri vardır. Hedef kitle sandıkları kum torbasına tapar onlar... Salladıkları yumruklara torbanın geri tepmesinden başka karşılık alamadıkları için de muhatapları tarafından bir türlü anlaşılmadıklarından yakınırlar, gittikçe gerilirler, öfkelenirler, çileden çıkarlar ve üsluplarını daha da sertleştirirler. Bu da ne yazık ki onların sonu olur.

Dostum Selim Tuncer, blog sitesinde son derece ilginç bir yazı yayımladı. Tam da söylemek istediklerime tercüman olmuş. Zaten kısa olan yazının bir bölümünü daha da özetleyerek aktarıyorum:

İletişimin başarısı için, kaynağın kime iletim yapacağı, ne ileteceği, nasıl ileteceği, nerede ileteceği, ne zaman ileteceği sorularına cevap aramak gerektiğini biliyoruz.

Bir psikoloji deneyi... Amerikan üniversitelerinden birinin kampüsünde kızlı erkekli yirmi grup oluşturup yirmi dakika içinde birbirlerine sadece tek bir şey söylemelerine izin verilir. Söylenecek söz, “tuzluğu uzatır mısınız”dır. Ama bu sözü tutku, aşk ve sevecenlikle, bir aşığın sevgilisine “seni seviyorum” derkenki duyguyla söylemeleri istenir. Sonuçlar şaşırtıcıdır. Çiftlerin yarıdan fazlası deneyden sonra flört etmeye başlamış, hatta bir çift de daha sonra ilişkilerini evlilikle noktalamıştır.

“Ne” söylemek istersen iste, “ne”yi “nasıl” söylediğin, “ne” söylediğini de belirler.
Bu örnekte ise “ne” söylediğinin neredeyse hiçbir önemi kalmamış, “nasıl” söylediğin tek belirleyici oluvermiştir.

Namık Kemal’e ait olduğu sanılan ünlü bir söz vardır: “Barikayı hakikat, müdaveleyi efkârdan doğar”. Yani gerçeğin pırıltısı, fikirlerin alınıp verilmesi ve değişimi sonucunda oluşur. Ortaya atılan değişik görüşler, tartışmaya değer görüldüğü sürece başkalarının görüş ve fikirleriyle aynı potaya girer ve ortaya zengin katılımlı, çok yönlü, daha derinlemesine, üzerinde daha çok kişinin görüşbirliği oluşturduğu ve sonuç üretecek bir sentez çıkar. Ortaya atılan görüş ne kadar değerli olursa olsun, karşı görüş sahiplerinin aşılmaz direnciyle karşılaşır ve potaya giremezse, kırılır dökülür ve heba olur gider.

Yukardaki deyimi kimileri, çatışma anlamına gelen “müsademe” sözcüğü ile kullanır. Ben, iletişim kazalarının ve açmazlarının en önemli nedenlerinden birini, deyimin bu söyleniş biçiminin yarattığı bilinçaltı algıya dayandırıyorum. Çünkü çoğu zaman fikir alış verişi insanları tatmin etmiyor ve fikirlerin çatışması, savaşması, dokunduğu yeri kırıp dökmesi, birbirini yok etmesi yolu onlara daha çekici geliyor. Sonuçta amaçlanan gerçekleşmediği gibi, farklı görüşler arasındaki uçurum daha da büyüyor, kamplaşmalar ve taraflar keskinleşiyor hasım tavırlar güçleniyor ve hatta zaman zaman iş husumete, düşmanlığa ve bir tür kan davasına kadar gidiyor.

Aslında böyle bir amacı gerçekleştirmek için de en etkili silahlardan biri, hatta belki de birincisi iletişimdir. Ne yazık ki son yıllarda giderek sivrilen ve keskinleşen siyasal ve ideolojik görüşlerle ilgili tartışmalarda kullanılan iletişim dili ve üslubu öylesine sert, öfkeli ve duyarsız duruma geldi ki, bırakın karşılıklı tartışarak görüş geliştirmeyi ve yandaş oluşturmayı, adeta karşı görüşlerin daha da keskinleşmesine, tartışılır durumdan çıkmasına ve sarsılamaz “nas”lar haline gelmesine hizmet etmekte.

Şunu akıldan çıkarmamak gerek. Ne ekersek onu biçeriz. Karşı görüşü eleştirirken alay, aşağılama, küçümseme, kasıtlı olarak sadece olumsuz yanlarını öne çıkarıp olumlu yanlarını tümüyle görmezden gelme, yerleşmesini istediğimiz doğru mu doğru, haklı mı haklı görüşün daha o anda reddedilmesine ya da aynı üslupla yanıtlanmasına neden olmakta, harcadığımız çaba heba olduğu gibi, karşı görüşün kemikleşmesi sonucu doğmaktadır. Oysa iletişim, karşıdakini/karşıdakileri inandırmak, ikna etmek, yandaş olarak kazanmak, savunulan görüşün paylaşılarak yaygılaşmasını sağlamak amacıyla yapılır. Aksi durumda sadece sizinle aynı ya da yakın görüşleri paylaşanlarla aynı kampın içinde kapanır kalır, her gün Rockefeller’in gazetesini okuyup mutlu mu mutlu bir yaşam sürer gidersiniz.

Burada, girişte alıntılayıp değiştirdiğim cümleye dönüyorum ve anlatmak için “dinletmek”, daha doğrusu “dinletebilmek” gerektiği inancımı yineliyorum. Aşağılama, saldırı, küfür ve alay sesleri arasında birbirimizi duyamayız, duysak bile anlayamayız, anlasak bile kabul edemeyiz...”

Kimi köşe yazarları ve konuşmacıları merakla okumaya, dinlemeye çalışıyorum. Ancak çoğu zaman daha ikinci cümlelerinde, aslında benim de karşı olduğum bir yazarı ya da grubu aşağılamaya ve onlarla alay etmeye başladıkları anda bütün ilişkimi kesiyorum. Yazıysa okumuyorum, konuşmaysa dinlemiyorum. Çünkü yapılan eleştirinin ve ortaya atılan karşı görüşün akılcı ve sağlıklı temeller yerine duygusal sığlıkların ve biriken akıl dışı öfkelerin ürünü olduğuna inanıyorum.

Siz, size ya da sahip olduğunuz görüşleri savunanlara “şapşal”, “salak”, “geri zekalı”, "hödük" gibi sıfatları yakıştırmaktan utanmayan ve çekinmeyen birisinin görüşlerine sagyı duyabilir misiniz; bırakın saygı duymayı ciddiye alabilir misiniz? Yoksa karşınızdakini tutarsız, yoz, inandırıcılıktan, saygınlıktan ve uygarlıktan uzak, hatta hastalıklı bir yapı olarak mı görürsünüz? Ben, elimden geldiğince hoşgörülü ve sabırlı davranarak, bu yapılyarın ortaya attığı görüşleri sonuna kadar okumayı ya da dinlemeyi başarsam bile, en azından bilinçaltım inanılmaz bir direnç oluşturuyor ve bu kez, doğru bulmasam bile, o görüşlere karşı görüş geliştirme ve aynı öfkeyle yanıt verme eğilimine giriyorum. Ve bir kördöğüşüdür, sürüp gidiyor.

Biz en iyisi tuzluğu sevgiyle, saygıyla, karşımızdakinin onurunu kırmak bir yana, onurlandırarak isteyelim, bakarsınız farkında olmadan, hiç ummadığımız şeyler de kazanırız.